Uzaktan Çalışma, İş Sağlığı Güvenliği Önlemleri Ve Verilerin Korunması

Bilindiği üzere; 4857 Sayılı İş Kanununun 14. Maddesiyle uzaktan çalışma koşulları düzenlenmiştir.  Maddedeki anlatıma göre; işçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisi uzaktan çalışmadır.

Yine aynı Kanun kapsamında genel olarak iş sözleşmesinde yer alması gereken hususlar, iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine ilişin bilgilere yer verilmişse de uzaktan çalışmanın usul ve esasları ile diğer hususların Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından çıkarılan yönetmelikle belirleneceği düzenlenmiştir.

Yeni Tip Koronavirüs salgınının 2020 yılının Mart ayından itibaren hızla yayılması sebebiyle birçok sektörde salgının olumsuz etkilerinin önüne geçmek amacıyla alınan önlemler kapsamında uzakta çalışma uygulamasına geçilmiştir. Gerçekten de teknoloji ve yazılım sektörü başta olmak üzere birçok sektörde olağan çalışma düzeni uzaktan çalışma usulü olarak değiştirilmiştir.

Salgının devam etmesi ve uzaktan çalışmaya olan ihtiyacın artması ile birlikte uzaktan çalışmanın usul ve esaslarını belirleyen Uzaktan Çalışma Yönetmeliği de nihayet 10.03.2021 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.  

Uzaktan Çalışmaya İlişkin Sözleşmenin Şekli ve Kapsamı Ne Olmalıdır?

4857 Sayılı İş Kanunu’nda detaylı belirtilmemekle birlikte genel hatlarıyla “Dördüncü fıkraya göre yapılacak iş sözleşmesinde; işin tanımı, yapılma şekli, işin süresi ve yeri, ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar, işveren tarafından sağlanan ekipman ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükler, işverenin işçiyle iletişim kurması ile genel ve özel çalışma şartlarına ilişkin hükümler yer alır.” Şeklinde düzenlenmişti.

İşbu düzenlemeye paralel olarak Uzaktan Çalışma Yönetmeliği’nin 5. Maddesinde

• Sözleşmenin yazılı olarak yapılacağı,
• Sözleşmede işin tanımı, yapılma şekli, işin süresi ve yeri, ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar, işveren tarafından sağlanan iş araçları, ekipman ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükler, işverenin işçiyle iletişim kurması ile genel ve özel çalışma şartlarına ilişkin hükümlerin yer alacağı belirtilmiştir.

Uzaktan Çalışma Talebinin İşçiden Gelmesi Durumunda Nasıl Bir Yol İzlenmelidir?

İşçi ile işveren arasındaki iş ilişkisi ilk baştan uzaktan çalışma sözleşmesi ile kurulabileceği gibi, iş ilişkisinin devamında da koşulların gerektirmesi, tarafların talebi vb. nedenlerle işçinin ve işverenin anlaşması halinde uzaktan çalışma sözleşmesine dönüştürülebilecektir.  

Yukarıda da belirttiğimiz gibi, bu dönüştürme yazılı olarak düzenlenecek uzaktan çalışma sözleşmesinin taraflarca imzalanması ile gerçekleşecektir.

Uzaktan çalışma yapılmasına ilişkin teklif işverenden gelebileceği gibi işçiden de gelebilir. Böyle bir durumda Yönetmeliğin 14. Maddesinin 2. Fıkrasına göre işçi, bu talebini yazılı olarak işverene iletmelidir.

İşçinin talebi, işyerinde belirlenen usul doğrultusunda işverence değerlendirilecektir. Bu noktada yönetmelik işverene işçinin talebinin incelenmesinde hangi usulün uygulanacağı konusunda herhangi bir zorunluluk getirmemiş, işyerinin uygulaması doğrultusunda uzaktan çalışma taleplerinin değerlendirilebileceğini düzenleme altına almıştır.

Yine talebin değerlendirilmesi esnasında işveren, herhangi bir objektif kriterle de bağlı tutulmamıştır. İşveren, işçinin talebini, işin ve işçinin niteliği gereği uzaktan çalışmaya uygunluğu ile kendisinin belirleyeceği diğer kıstaslar doğrultusunda değerlendirebilecektir.  

Yönetmelik işverenin bu değerlendirmesine ilişkin süreyi 30 gün ile sınırlı tutmuştur. Buna göre işveren, işçinin talebine ilişkin değerlendirme sonucunu otuz gün içinde işçiye talebin yapıldığı usulle bildirmelidir.

İşçi, her zaman tekrar işyerinde çalışma talebinde bulunabilir. İşçinin bu talebine ilişkin değerlendirme işveren tarafından öncelikli olarak değerlendirilmelidir.

İşveren tarafından işçinin uzaktan çalışma talebinin kabul edilmesi halinde taraflar arasında yine Yönetmeliğin 5. Maddesinde belirtilen hususlara uygun şekilde sözleşme yapılacaktır.

Uzaktan Çalışmaya İlişkin Sözleşmenin Yazılı Olarak Yapılmamasının Sonuçları Nelerdir?

4857 Sayılı Kanun’da ve 10.03.202 tarihinde yayımlanan Uzaktan Çalışma Yönetmeliği’nde uzaktan çalışmaya ilişkin sözleşmenin yazılı olarak yapılacağı belirtilmişse de bunun bir geçerlilik şartı mı olduğu veyahut yazılı olarak yapılmamasının sonucunun ne olacağı düzenlenmemiştir.

Diğer yandan Uzaktan Çalışma Yönetmeliği’nin 14. Maddesinin son fıkrasında, uzaktan çalışmanın mevzuatta belirtilen zorlayıcı nedenlerle işyerinin tamamında veya bir bölümünde uygulanacak olması halinde uzaktan çalışmaya geçiş için işçinin talebi veya onayı aranmayacağı açık ve net olarak belirtilmiştir.

4857 Sayılı İş Kanunu’nun 24. ve 25. maddelerini incelediğimizde zorlayıcı nedenler olarak;  “İşçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkması.” ve “İşçiyi işyerinde bir haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması” düzenlendiği görülmektedir. Bu gibi durumlarda, Yönetmelik uyarınca uzaktan çalışma ilişkisine geçilmesi için işçinin rızası gerekmediği gibi, işçinin herhangi bir talepte bulunması de gerekmez.

Uzaktan Çalışma Süresince İşçiye ve İşverene Düşen Yükümlülükler Nelerdir?

Yönetmeliğin 6. İla 12. Maddelerinde taraflara düşen yükümlülükler düzenlenmiştir. Buna göre;

• Gerekli olması halinde, uzaktan çalışmanın yapılacağı mekân ile ilgili düzenlemeler iş yapılmaya başlamadan önce tamamlanır. Burada önemli olan bu düzenlemelerden kaynaklanan maliyetlerin karşılanma usulünün, uzaktan çalışan ile işveren tarafından birlikte belirleneceği hususudur. Yönetmelik ile çalışmanın yapılacağı mekân ile ilgili düzenlemelerden kaynaklanan masrafların karşılanma usulünün birlikte belirleneceği belirtilmişse de tarafların anlaşamaması durumunda taraflardan hangisinin fikrine üstünlük tanınacağı düzenlenmemiştir.
• Uzaktan çalışanın mal ve hizmet üretimi için gerekli malzeme ve iş araçlarının iş sözleşmesinde aksi kararlaştırılmamışsa işveren tarafından sağlanması esastır.
• Bu malzeme ve iş araçlarının kullanım esasları ile bakım ve onarım koşulları açık ve anlaşılır bir şekilde uzaktan çalışana bildirilmelidir.
• İş araçlarının işveren tarafından sağlanması halinde, bunların işçiye teslim edildiği tarihteki bedellerini belirten iş araçları listesi, işveren tarafından yazılı olarak işçiye teslim edilmelidir. İşçiye teslim edilen belgenin işçi tarafından imzalı bir nüshası işveren tarafından işçi özlük dosyasında saklanmalıdır. İş araçlarının listesi, iş sözleşmesi içerisinde veya sözleşme tarihinde iş sözleşmesine ek olarak düzenlenirse ayrıca yazılı belge düzenlenmesi şartı aranmaz.
• İşin yerine getirilmesinden kaynaklanan mal veya hizmet üretimiyle doğrudan ilgili zorunlu giderlerin tespit edilmesine ve karşılanmasına ilişkin hususlar iş sözleşmesinde belirtilir.
• Uzaktan çalışmanın yapılacağı zaman aralığı ve süresi iş sözleşmesinde belirtilir. Mevzuatta öngörülen sınırlamalara bağlı kalmak koşuluyla taraflarca çalışma saatlerinde değişiklik yapılabilir. Fazla çalışma işverenin yazılı talebi üzerine, işçinin kabulü ile mevzuat hükümlerine uygun olarak yapılır.
• Uzaktan çalışmada iletişimin yöntemi ve zaman aralığı uzaktan çalışan ile işveren tarafından belirlenir.
• İşveren; uzaktan çalışanı, işyerine ve yaptığı işe dair verilerin korunması ve paylaşımına ilişkin işletme kuralları ve ilgili mevzuat hakkında bilgilendirir ve bu verilerin korunmasına yönelik gerekli tedbirleri alır. İşveren, korunması gereken verinin tanım ve kapsamını sözleşmede belirler. Verilerin korunması amacıyla işveren tarafından belirlenen işletme kurallarına uzaktan çalışanın uyması zorunludur.
• İşveren, uzaktan çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmekle, gerekli eğitimi vermekle, sağlık gözetimini sağlamakla ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür.

Hangi İşlerde Uzaktan Çalışma Yapılamaz?

Yönetmeliğin 13. Maddesinde “Tehlikeli kimyasal madde ve radyoaktif maddelerle çalışma, bu maddelerin işlenmesi veya söz konusu maddelerin atıkları ile çalışma, biyolojik etkenlere maruz kalma riski bulunan çalışma işlemlerini içeren işlerde uzaktan çalışma yapılamaz. Kamu kurum ve kuruluşlarınca ilgili mevzuatına göre hizmet alımı suretiyle gördürülen işler ile millî güvenlik açısından stratejik önemi haiz birim, proje, tesis veya hizmetlerden hangilerinde uzaktan çalışma yapılamayacağı birim, proje, tesis veya hizmetten sorumlu olan veya hizmeti alan kamu kurum ve kuruluşunca belirlenir.” Denilmek suretiyle uzaktan çalışma yapılamayacak iş kolları açıkça belirtilmiş ve kamu kurum-kuruluşlarında hangi birim, proje, tesis veya hizmette uzaktan çalışma yapılamayacağı düzenleme altına alınmıştır.

Görüldüğü üzere, salgının artması ve uzaktan çalışmanın yaygınlaşması ile 10.03.2021 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanan Uzaktan Çalışma Yönetmeliği ile uzaktan çalışmaya ilişkin usul ve esaslar büyük ölçüde belirlenmiş, bu konudaki belirsizlikler de büyük çoğunlukla giderilmiştir.